P.S. Qizil ko'zoynaklarga, yoki arxitekturaning boshqa bir qirrasiga. Fikr.

Hozirgi yil Toshkentda bir qator shov-shuvli arxitektura tadbirlari ─ festival, forum va hatto xalqaro kongresslar bilan ajralib turdi, bu tadbirlarda eng keng arxitektura jamoatchiligi, jumladan, yaqin va uzoq chet ellardan ishtirok etdi.

Poytaxtning yirik ko'rgazma pavilyonlarida namunaviy loyihalar namoyish etildi, ilmiy ma'ruzalar va taqdimotlar o'tkazildi, ba'zi tanlovlarning g'oliblari e'lon qilindi, nufuzli diplom va mukofotlar topshirildi va bularning barchasi tadbirlarning o'lchami va ahamiyatiga mos ravishda amalga oshirildi.

Arxitektorlar uchun O'zbekistonda bunday miqyosdagi tadbirlar tashkil etilgani, turli maktablar va yo'nalishlardan hamkasblar bilan ijodiy muloqot imkoniyati, o'z yutuqlarini ularning yutuqlari bilan taqqoslash, yangi imkoniyatlar va arxitektura rivojlanishi istiqbollarini o'rganish kabi imkoniyatlar uchun faqat xursand bo'lish mumkin edi.

Bularning barchasi shunday bo'lishi mumkin edi, agar birgina noxush "LEKIN" bo'lmasa, bu esa bu ommaviy faoliyatning hech bo'lmaganda biror dialogga va bizning mutaxassisligimizda yig'ilgan muammolarni muhokama qilishga tayyorgarlik sifatida qabul qilinishiga to'sqinlik qiladi.

Muammolar boshlanishi

Mavzu haqida chuqur bilmaydiganlar uchun eslatib o'taman. 90-yillarning o'rtalaridan boshlab O'zbekiston arxitekturasi va shaharsozligi eng chuqur va halokatli inqirozni boshdan kechirmoqda, natijada arxitektorlar hech qayerda hokimiyat lavozimlarida va tuzilmalarida qolmadi, ularning o'rnini quruvchilar, iqtisodchilar, yuristlar va boshqa ijodiy emas, balki boshqaruv ma'nosida "mutaxassislar" egalladi. Endi ular nima, qayerda va qanday qilib loyihalash va qurish kerakligini hal qilmoqdalar, arxitektorlar esa bu sxemada faqat illyustratorlar va dizaynerlar sifatida rol o'ynashga majburdirlar, va bu ko'pincha faqat chet el firmasi o'z xizmatlarini taklif qilganda bo'ladi.

Mahalliy arxitektorlarning fikrlari rahbariyat darajasida allaqachon hech kimni qiziqtirmaydi, bu tanlovda muhim obyektlar ishlab chiqish, arxitektura yodgorliklarini muhofaza qilish, shahar muhitini rekonstruksiya qilish, respublika shaharlarining rivojlanish rejalari ishlab chiqish va boshqalar haqida bo'lsin.

Arxitektorlarning asosiy organi ─ Davlat arxitektura va qurilish qo'mitasi qurilish va kommunal xo'jalik vazirligiga aylantirildi, bu yerda arxitektura tushunchasi butunlay chiqarib tashlandi.

Arxitektura sohasini birlashtiruvchi va rivojlantiruvchi muhim organ ─ Respublika Arxitektorlar Uyushmasi faqat hujjatlarda qoldi va 2005 yilda Mustaqillik prospektidagi 6-uydan chiqarilgandan beri yangi manzil, aniq a'zolari yoki Uyushma Nizomi va Qoidalariga muvofiq har qanday faoliyatga ega emas.

Toshkent va Samarqanddagi ikki arxitektura oliy ta'lim muassasasi, zarur mutaxassislar yo'qligi sababli, ancha vaqtdan beri muhandislik institutlaridan hunarmandchilik maktablariga aylanishdi, bu yerda kelajakdagi arxitektorlarning asosiy va yagona ixtisosligi fasad dizayni va nazariy shakl yaratish bo'lib qoldi. Endi, aslida, 20 yil davomida arxitektor – bu faqat kompyuter tasvirlarini tayyorlovchi shaxs, zarur nazariy bilim va analitik qobiliyatlardan mahrum.

Loyihalash va tadqiqot kompleksi yotmoqda, uning eng muhim uchta instituti ─ O’zShaharsozlikLiti (UzNIIPShaharsozlik), ToshkentBoshplanLiti (ToshNIIPIgenplan), TashGiproGor (Giprogor) – o'tgan yillarda barcha o'zgarishlar va islohotlardan so'ng, "ikki baravar kamayib", avvalgi faoliyat qobiliyatini yo'qotdi va hozirda ya'ni, biron-bir loyihalash markaziga birlashish, yoki xususiylashtirish, yoki biron-bir noaniq narsaga aylanishni kutmoqda.

Va hozirda bu muammolar davom etmoqda va chuqurlashmoqda, yuqorida aytib o'tilgan festival, forum va kongresslar o'z g'oyalari va arxitektura ijodini rivojlantirish ahamiyatiga bo'lgan shov-shuvlari bilan, qurg'oqchil yerga tashlangan urug'lar kabi, katta va chuqur inqiroz sharoitida, kasbning, uning qon-tomirlarini o'zlashtirgan institutlar va muassasalar sharoitida hech narsa tug'ilishi yoki o'sishi mumkin emasligini ko'rsatmoqda. Bugun bu hatto mutaxassis bo'lmaganlarga ham aniq va tushunarli.

Islohotlar avval – keyin festivallar

Shunday qilib, arxitektorlar va ularning faoliyatiga bo'lgan munosabatni qanday o'zgartirish kerakki, kasb yana o'zining yo'qotilgan mazmuni, ahamiyati va muhimligini qayta tiklasin, tarixiy shaharlarimiz turli xil chet ellik quruvchilar uchun maydon bo'lib qolmasin, ular bilan tarixiy o'tmishimiz, mentalitet va madaniyatimiz birlashmagan holda, o'z tijorat manfaatlarini qondirish uchun, va natijada milliy arxitektura maktabimizni global umumiylik standartlariga to'liq assimilyatsiya qilishga olib kelmasin, hech qanday farqlanish, joyga, madaniyatga va an'analarga tegishliliksiz?

Zamonaviy yuqori texnologiyali shahar hayotida arxitektura merosini saqlash, yangilash va integratsiya qilish loyihalariga nisbatan munosabatni o'zgartirish uchun nima qilish kerak, bu butun rivojlangan dunyoda qanday qilib amalga oshirilayotgan bo'lsa, bizning sharoitlarimizda esa shahar hokimiyatlari tomonidan samarali, xarajatli va jamiyat tomonidan talab qilinmaydigan loyihalar sifatida qabul qilinmoqda ─ shahar muhitining o'ziga xosligi, rivojlanishi va shu bilan birga sayyohlik jozibadorligi tushunchasini shakllantiruvchi loyihalar.

Bu katta, murakkab va, albatta, tizimli muammo bo'lib, buni ikki so'z bilan ifodalash qiyin, lekin uni belgilab o'tish zarur. Bu muammo bor va hech qayerga yo'qolmagan, rang-barang arxitektura tadbirlari, festivallari va kongresslarining orqasida yashiringan. U bor va davom etmoqda, lobbi manfaatlari ostida yashirinmoqda.

Islohotlar zarur. Barcha professional faoliyat qatlamlarida – ma'muriy-boshqaruv, loyihalash va tadqiqot, ta'lim, tarbiya, ijodiy va boshqa qatlamlarda yagona ideologiya va maqsadli vazifalar ostida o'zaro bog'langan, o'ylangan va muvofiqlashtirilgan harakatlar dasturi zarur. Bularning barchasi maqolaning oxiridagi havolalarda yozilgan.

Arxitektura kasbiga bo'lgan munosabatni amaldagi soha ma'muriy-boshqaruv organlari tomonidan o'zgartirish zar